Pedagogika planu daltońskiego w Przedszkolu Gminnym w Polanowie
Organizację systemu pracy według planu daltońskiego stworzyła na początku XX wieku amerykańska nauczycielka Helen Parkhurst (1887-1957). W swoim podejściu do edukacji dziecka podkreślała, że wolność i odpowiedzialność w zakresie działań podejmowanych przez dziecko są ze sobą spójne i nie funkcjonują oddzielnie. Uważała, że nie ma samodzielności bez szacunku dla różnic indywidualnych, nie ma współpracy bez poszanowania innych osób, z którymi współdziałamy lub musimy współdziałać. Według Helen Parkhurst warunkiem prawidłowego nauczania dziecka wolności, samodzielności i współpracy jest stworzenie im przez nauczyciela przyjaznego środowiska. Koncepcja ta zyskała popularność dzięki temu, że umożliwia dostosowanie nauki do tempa i rzeczywistych możliwości dziecka, rozwija umiejętność podejmowania decyzji, wyrabia poczucie odpowiedzialności za wykonanie podjętego zadania, ale przede wszystkim budzi inicjatywę i samodzielność dziecka, zarówno w działaniu, jak i myśleniu.
Plan daltoński polega na indywidualnej pracy każdego dziecka. Na działaniu, a nie sięganiu po gotowe rozwiązania. Na badaniu świata i wyciąganiu wniosków, już od najmłodszych lat.
„Jeśli szanujemy dziecko i podążamy za jego możliwościami, to może ono zrobić więcej, niż od niego oczekujemy, a wszystko co dziecko potrafi – nauczycielowi zrobić nie wolno”
Helen Parkhurst
Od roku szkolnego 2016/2017 rozpoczęliśmy wdrażanie w pracy opiekuńczo-wychowawczo-dydaktycznej koncepcji pedagogiki planu daltońskiego.
Główne zasady tego planu to:
- nauka odpowiedzialności,
- nauka samodzielności,
- nauka współpracy,
które zgodnie z założeniami Helen Parkhust stanowią swoistą receptę na ukształtowanie prawidłowej postawy dzieci wobec siebie, ludzi i świata.
Odpowiedzialność (wolność)
W przedszkolach preferowane jest w tym przypadku określenie: odpowiedzialność, ponieważ lepiej opisuje pedagogiczny cel. Dajemy dzieciom konieczną przestrzeń do rozwoju, oczywiście z uwzględnieniem indywidualnych predyspozycji każdego z wychowanków. Powierzamy zatem dzieciom odpowiedzialność za wyniki tego procesu oraz za sposób, w jaki ten końcowy wynik powstaje. Dzięki temu, akcent procesu dydaktycznego przesuwa się z wykonania poleceń, niejednokrotnie bardzo czasochłonnych, w kierunku prawdziwego opanowania umiejętności i wiadomości. W procesie tym ważnym elementem jest kontrola.
Samodzielność
W planie daltońskim oznacza, że dzieci same poszukują rozwiązań, sposobów rozwiązywania problemów i same wykonują zadania. Samodzielna praca bardzo dobrze działa na motywacje, dzieci z chęcią podejmują działania wymagające ich aktywności. Samodzielność stanowi także ważny czynnik dydaktyczno – organizacyjny. Gdy dzieci pracują samodzielnie, mogą to robić na swoim własnym poziomie. Ponadto nauczyciel ma więcej czasu by pomóc tym dzieciom, które tej pomocy potrzebują. Chęć brania odpowiedzialności i podejmowania inicjatyw jest naturalną potrzebą dziecka i można ją zaobserwować w różnych grupach wiekowych, chociaż jest ściśle związana z wiekiem oraz poziomem rozwoju intelektualnego dziecka.
Współpraca
W koncepcji edukacji daltońskiej ma na celu rozwijanie umiejętności współpracy z każdym, a nie tylko z najbliższymi kolegami. Dzieci otrzymują propozycje zadań do wykonania w parach, wspólnie dokonują wyboru, co oznacza, że musi miedzy nimi dojść do komunikacji, która stanowi podstawę współpracy. Na tablicy zadań określa się, co tego dnia będą robić razem.
Celem wprowadzenia planu daltońskiego do pracy z dziećmi jest:
- swoboda w wykonywaniu działań,
- kształtowanie w sobie poczucia odpowiedzialności za siebie i innych,
- nabywanie umiejętności społecznych i podporządkowanie się ustalonym zasadom i regułom,
- realizowanie działań we własnym tempie i czasie,
- możliwość uczestniczenia przez dziecko jednocześnie w różnego rodzaju aktywnościach,
- nawiązywanie więzi z najbliższym otoczeniem społecznym.
Plan daltoński doskonale przygotowuje dzieci do samodzielnej pracy w szkole i powoduje, że dzieci nawzajem się motywują do indywidualnej pracy, a przy tym nabywają kolejnych umiejętności nie tylko poznawczych, ale także uczą się współpracy ze sobą, pomagając sobie wzajemnie. Rozwija się też u dzieci motywacja wewnętrzna oraz umiejętność aktywnego słuchania.
Opis działań:
Proces opiekuńczo-wychowawczo-dydaktyczny w edukacji daltońskiej oparty jest na wizualizacji. Znajdujące się w sali kolorowe zdjęcia-obrazy, piktogramy, pozwalają dzieciom lepiej zrozumieć i zapamiętać zasady funkcjonowania
w grupie. Dziecko nie potrzebuje pomocy podczas porządkowania sali, układania zabawek czy książek. Kolorowe ilustracje to swego rodzaju instrukcje, które doskonale ułatwiają dziecku samodzielnie wykonać zadanie. Dzięki odpowiednio przygotowanym niestandardowym środkom dydaktycznym, organizacji przestrzeni, wydzieleniu miejsc do działań tematycznych i zgromadzeniu w nich odpowiednich materiałów dydaktycznych, dzieci mają ogromną szansę na swobodne podejmowanie samodzielnych działań.
W przedszkolu wizualizacja obejmuje:
- kolory dnia – każdy dzień tygodnia ma przypisany określony kolor: poniedziałek-czerwony, wtorek-niebieski, środa-pomarańczowy, czwartek-zielony, piątek-żółty; każdego ranka dzieci przesuwają suwak na określony kolor, symbolizujący dzień tygodnia – obejmuje wszystkie grupy wiekowe;
- listę obecności – na przygotowanej tablicy obecności (znajdują się na niej zdjęcia lub imiona dzieci), dzieci zaraz po wejściu do sali, obok swojego zdjęcia/imienia, przyczepiają wybraną przez siebie buźkę, inny znaczek lub kolorową klamerkę – obejmuje wszystkie grupy wiekowe;
- plan dnia – tablica np. „Mój dzień w przedszkolu” – z dziećmi planuje się działania, które wystąpią w danym dniu. W trakcie realizacji zadań, wraz z upływem czasu dzieci zaznaczają, które z zadań jest realizowane i jednocześnie, co jeszcze przewiduję się do końca dnia. Takie działanie z założenia ma budzić w dziecku poczucie odpowiedzialności za realizację poszczególnych elementów – wszystkie grupy wiekowe;
- kalendarz urodzin – dzieci mają możliwość same kontrolować, kto jeszcze będzie obchodził urodzinki w najbliższym czasie, jednocześnie utrwalają, pory roku i nazwy miesięcy – obejmuje wszystkie grupy wiekowe;
- dyżury (tablice zadań porządkowych) – określa, kto pełni dyżur i jakie ma w związku z tym zadania do wykonania – obejmuje grupy od 4-latków;
- to potrafię – po osiągnięciu danej kompetencji, dziecko umieszcza swoje zdjęcie lub imię przy piktogramie symbolizującym daną umiejętność – obejmuje wszystkie grupy wiekowe;
- tablice zadań – na nich dzieci posługując się kolorami dnia planują termin wykonania zadań, równocześnie oznaczają zaplanowane działania w indywidualnej tygodniowej karcie zadań. Liczba zadań do wykonania w tygodniu jest różna w zależności od wieku i możliwości dzieci – obejmuje grupy od 4-latków;
- instrukcje czynnościowe – wizualizowane etapy wykonania określonych zadań, z wykorzystaniem których dzieci podejmują samodzielnie aktywność – obejmuje wszystkie grupy wiekowe;
- pracę w parach – współpraca w parach wymusza na dzieciach konieczność komunikowania się oraz podejmowania wspólnego działania, osiągania kompromisów, co wzmacnia stosunki między dziećmi. Za każdym razem dziecko tworzy parę z innym kolegą, koleżanką, bo wie, że można bawić się ze swoim przyjacielem, ale trzeba też nauczyć się współpracować z innymi, bez wykluczania kogokolwiek. Dzieci uczą się w ten sposób odpowiedzialności za powierzone zadania, porządek w sali oraz za inne dzieci, do czego właśnie zmierza edukacja daltońska – obejmuje od 4-latków;
- zegar daltoński – pozwala na określenie czasu trwania danego działania – wyznaczone dziecko nastawia zegar (od 4-latków);
- prawą rękę (może być również prawa i lewa ręka) – określenie lidera, do którego dzieci zwracają się w sytuacjach pracy metodą przeniesionej uwagi – obejmuje grupy od 4-latków.
Przewiduje się dodatkowe indywidualne propozycje nauczycieli w zakresie wizualizacji procesu.
Nauczyciele wdrażając poszczególne elementy pedagogiki planu daltońskiego przygotowują nowe pomoce dydaktyczne – m. in. instrukcje czynnościowe dbając o różnorodność wizualizacji form dziecięcej aktywności.
Stosowana metoda przeniesionej uwagi polega na wykorzystaniu kolorów do wizualizacji zachowania się dziecka w sytuacji zadaniowej:
- czerwony – oznacza, że teraz dziecko pracuje samodzielnie, zastanawia się nad rozwiązaniem zadania;
- pomarańczowy – oznacza, że dziecko jeżeli tego potrzebuje, może zwrócić się do lidera (prawej ręki) lub innego dziecka o pomoc;
- zielony – oznacza, że teraz dziecko może podejść do nauczyciela.
Rola nauczyciela
Plan daltoński nie jest nie jest sztywnym systemem można go modyfikować w zależności od:
- możliwości grupy, z jaką pracuje nauczyciel;
- warunków, w jakich nauczyciel pracuje (lokal, baza przedszkola – wyposażenie);
- kreatywności i zaangażowania nauczyciela.
Kim staje się nauczyciel?
- Strategiem, inicjatorem, konsultantem, dopiero na końcu osobą pomagającą i oceniającą.
Rola rodziców
- Rodzice uczestniczą w procesie wychowania swojego dziecka, w życiu przedszkola;
- akceptują wprowadzane nowe metody w przedszkolu;
- kontynuują działania przedszkola w domu, wprowadzają w życie zasady obowiązujące w przedszkolu;
- rodzice obdarzają dziecko zaufaniem, pozwalają na niezależność.